دلایل ابتلا به اسکیزوفرنی متفاوت است. به‌طور کلی عوامل ژنتیکی، صدمات مغزی و عوامل محیطی مانند مشکلات خانوادگی، کاری و تجاوز در کودکی است. اگر هر دو والد به اسکیزوفرنی مبتلا باشند، به احتمال ۴۰ درصد این بیماری در فرزندان نیز دیده خواهد شد. اگر هم که یکی از والدین مبتلا باشد، احتمال ابتلای فرزند حدود ۱۲ درصد است. همچنین اغلب صدمات مغزی که منجر به بروز اسکیزوفرنی می‌شوند، مربوط به مشکلات دوران بارداری هستند. این اتفاق به‌دلیل بیمار شدن مادر و رشد ناکافی در بخش‌هایی از مغز نوزاد ایجاد می‌شود. البته تجربه‌های سخت کودکی مانند تجاوز و حوادث ناگهانی در بزرگسالی مثل تصادف و مرگ نزدیکان هم می‌توانند در بروز اسکیزوفرنی دخیل باشند.
اسکیزوفرنی شامل انواع مختلفی از جمله پارانوئید، آشفته، کاتاتونیک، نامتمایز، باقی‌مانده و اسکیزوفرنی کودکی است. فرد بیمار ممکن است در طول درمان به چند نوع اسکیزوفرنی مبتلا شود و علائم مختلفی داشته باشد. تنها راه تشخیص این بیماری مراجعه به دکتر روانپزشک و گذراندن جلسات مشاوره فردی است.
اسکیزوفرنی از نوع پارانوئید
اسکیزوفرنی پارانوئید شایع‌ترین نوع اسکیزوفرنی است که علائم روان‌پریشی بارز آن توهمات شنیداری و دیداری و همچنین خیالات، شک و سوءظن است. فکر غالب در این بیماران معمولا توطئه‌چینی اطرافیان علیه آن‌ها است و تصور می‌کنند که همواره تحت‌نظر هستند یا به آن‌ها خیانت می‌شود. فرایند بهبودی این اختلال در مقایسه با انواع دیگر اسکیزوفرنی بهتر است. اسکیزوفرنی پارانوئید معمولا در بزرگسالی دیده می‌شود و مشکلات اختلال حافظه، تمرکز و پریشانی احساسی در آن‌ها کمتر است. به‌طور کلی نشانه‌های شایع پارانوئید شامل موارد زیر است:
-رفتار پرخاشگرانه
-توهم در مورد داشتن توانایی‌هایی عجیب مانند پرواز کردن
-اضطراب
-افسردگی و آشفتگی احساسی
-افکار خودکشی
-اختلال اسکیزوفرنی
توجه کنید که لغات و کلماتی که دارای معنای تهدیدآمیز و آزاردهنده هستند، در بیماران پارانوئیدی در مقایسه با بیماران اسکیزوفرنی غيرپارانوئيدي، بیشتر و بهتر در حافظه‌شان باقی می‌ماند. همین عامل می‌تواند در شکل‌گیری تردیدها و توهم‌ها نقش مهمی ایفا کند. برای تشخیص پارانوئید توسط روانپزشک، علاوه بر معاینه‌های بالینی و جلسات درمانی باید آزمایش‌هایی نیز برای ارزیابی سلامت جسمی بیماران صورت گیرد. علائم برخی اختلال‌های روان‌شناختی به هم شباهت دارند، به همین خاطر باید فرایند تشخیص با دقت انجام شود. در حال حاضر درمانی قطعی برای انواع مختلف بیماری اسکیزوفرنی از نوع پارانوئید پیدا نشده است. اما دارودرمانی و استفاده از داروهای ضدروانپریشی، روان‌درمانی فردی و گروهی و خانواده درمانی از روش‌های رایج درمانی به شمار می‌روند. در مواردی که شدت بیماری زیاد باشد و دارودرمانی در بهبود بیماری موثر نباشد، ممکن است که بیمار در بیمارستان بستری شود یا از الکتروشوک درمانی (ECT) استفاده کنند.
اسکیزوفرنی حاد
توجه کنید که این علائم در کودکان می‌تواند با اختلال‌های دیگری مثل اوتیسم شباهت داشته باشد. به همین دلیل باید تشخیص این بیماری توسط پزشک متخصص و بعد از انجام آزمایش و عکس‌برداری از مغز انجام شود. شناسایی این بیماری در نوجوانان به وسیله معاینه بالینی و ارزیابی روان‌شناختی و الگوهای رفتاری صورت می‌گیرد. در صورت ابتلای کودک به اسکیزوفرنی، باید در نظر داشت که این بیماری مادام‌العمر بوده و روند درمانی باید به‌صورت منظم ادامه داشته باشد. تجویز داروهای ضد روان‌پریشی در کنترل علائم بیماری موثر است. برخی از عوارض جانبی این داروها شامل اضافه وزن، افزایش فشار خون و مشکلات قلبی است. گذراندن جلسات روان‌درمانی فردی کودک و اعضای خانواده با روانپزشک کودک، می‌تواند آگاهی لازم درباره بیماری را به والدین بدهد. همچنین شرایط مناسبی را برای کودک مهیا کند تا اضطراب و چالش‌های کمتری را تجربه کند.
اسکیزوفرنی کودکی
اسکیزوفرنی معمولا در افراد ۱۵ تا ۳۵ ساله دیده می‌شود. اما اسکیزوفرنی کودکی که اغلب قبل از سن بلوغ بروز می‌کند در کودکان شایع است. عواملی مانند فقر، تجاوز، طلاق والدین، حوادث ناگوار و ناگهانی و همچنین ابتلای یکی از والدین به اسکیزوفرنی می‌تواند موجب بروز این بیماری شود. نشانه‌های مهم اسکیزوفرنی در کودکان و نوجوانان شامل موارد زیر است:
-تاخیر در راه رفتن و گفتار در کودک
-رفتارها و حرکات عجیب و غیرطبیعی
-انزوا و گوشه‌گیری در نوجوانان
-تمایل به مصرف مواد مخدر
-بی‌خوابی یا کم‌خوابی
-افسردگی
-خشم ناگهانی
-افت تحصیلی
اسکیزوفرنی کاتاتونیک
اختلال حرکتی، نشانه بارز ابتلا به اسکیزوفرنی کاتاتونیک است. نشانه‌هایی مانند انجام حرکات تکرارشونده، تقلید صدای دیگران، اکوپراکسیا (تقلید حرکات بدنی)، بی‌قراری، عدم واکنش به اتفاق‌ها و محرک‌های محیطی و ایجاد حالت‌های عجیب در صورت و بدن (منریسم) در بیماران کاتاتونیک دیده می‌شود. درصد ابتلا به این نوع از اسکیزوفرنی در مقایسه با انواع دیگر این بیماری کمتر است. معمولا در بیمارانی که اختلال دوقطبی یا افسردگی دارند، این اختلال‌های حرکتی مشاهده می‌شود. برای تشخیص اسکیزوفرنی کاتاتونیک، روانپزشک تست‌های مختلفی برای ارزیابی فیزیکی و روانی بیمار انجام می‌دهد. برای بررسی ساختار و عملکرد مغز بیمار، معمولا ام آر آی (MRI) یا سی تی اسکن تجویز می‌شود. این کار به این خاطر است که یکی از دلایل مهم بروز اسکیزوفرنی صدمات مغزی است. علاوه بر این ارزیابی سلامت قلب، ریه‌ها، فشار خون و به‌طور کلی شرایط عمومی بیمار در کنار کنترل اعتیاد به مواد مخدر یا الکل به تشخیص بهتر این بیماری کمک می‌کند. برخی از نشانه‌های اسکیزوفرنی کاتاتونیک با دیگر اختلال‌های روان‌شناختی مثل افسردگی شباهت دارد. بنابراین دقت در شناسایی صحیح بیماری در جلسه‌های روان‌درمانی ضروری است.
بهبودی کامل برای بیماری اسکیزوفرنی وجود ندارد. این اختلال به‌صورت دائمی با بیمار می‌ماند. اما روش‌های درمانی کمک می‌کند تا علائم بیماری کاهش یابد و از شدت بیماری جلوگیری شود. استفاده از داروهای ضدافسردگی و روان‌پریشی به تثبیت خلق‌وخو و احساسات بیمار کمک می‌کند. همچنین استفاده از الکتروشوک درمانی (ECT) و بستری شدن در بیمارستان، برای افرادی که بیماری مزمن دارند و دارودرمانی برایشان موثر نبوده توصیه می‌شود. در الکتروشوک درمانی، با ایجاد تشنج‌های کنترل‌شده سعی می‌کنند روی عملکرد مغز بیمار تاثیر بگذارند. عوارض جانبی این روش، از دست دادن حافظه کوتاه‌مدت است. برای کمک به بیماران در جهت پذیرش بیماری خود و مصرف داروها، گذراندن جلسه‌های روان‌درمانی و دوره‌های توان‌بخشی تجویز می‌شود. این دوره‌ها می‌تواند در جهت آماده‌سازی بیمار برای زندگی مستقل، یافتن شغل و ارتباط موثر با دیگران مفید باشد.
اسکیزوفرنی باقی‌مانده
در این نوع اسکیزوفرنی، شدت علائم بیماری یعنی هذیان، توهم و عدم‌کنترل رفتار و احساسات کمتر است. در اسکیزوفرنی خفیف یا بیمارانی که در حال درمان هستند و بهبودی نسبی حاصل شده، اسکیزوفرنی باقی‌مانده تشخیص داده می‌شود. بیشتر این بیماران دچار انزوا یا گوشه‌گیری می‌شوند. رعایت بهداشت فردی برایشان مشکل است. این افراد در ابراز احساسات، هیجانی رفتار می‌کنند و همچنین بی‌تفاوتی و افسردگی نیز در آن‌ها مشاهده می‌شود. روش درمان و تشخیص اسکیزوفرنی باقی‌مانده نیز مانند دیگر انواع اسکیزورفرنی انجام می‌شود. معاینه‌های بالینی، انجام آزمایش‌‌های پزشکی برای ارزیابی سلامت جسمی و روانی بیمار، مهم‌ترین روش‌های شناسایی بیماری محسوب می‌شوند. علاوه بر این دارودرمانی و روان‌درمانی فردی و گروهی بهترین راهکارهای درمان این نوع از اسکیزوفرنی هستند.
اسکیزوفرنی تمایز نیافته
اسکیزوفرنی تمایز نیافته با بقیه انواع اسکیزوفرنی تفاوت دارد. این بیماری معمولا در افرادی که تشخیص نوع اسکیزوفرنی آن‌ها مشکل است و علائمی مثل ناهنجاری‌های رفتاری و احساسی دارند مشاهده می‌شود. برای درمان این بیماری مانند دیگر انواع اسکیزوفرنی، داروهای ضدافسردگی، تثبیت‌کننده خلق‌وخو و ضدروانپریشی تجویز می‌شود. متناسب با شدت بیماری و شرایط جسمی بیمار، جلسه‌های روان‌درمانی یا بستری شدن در بیمارستان نیز توصیه می‌شود.
